ROZWÓJ KOMPETENCJI JĘZYKOWYCH DZIECI OD URODZENIA 

DO ROZPOCZĘCIA NAUKI W SZKOLE

Nabywanie kompetencji językowych jest procesem złożonym i długotrwałym. Pierwsze doświadczenia językowe dziecko zdobywa w rodzinie. Na rozwój mowy ma wpływ sposób porozumiewania się rodziców, język rodzeństwa, dziadków, opiekunów. Dziecko w tym okresie jest odbiorcą komunikatów do niego kierowanych oraz mimowolnym słuchaczem wypowiedzi kierowanych do innych członków rodziny. Duży wpływ na rozwój języka w tym okresie ma telewizja i literatura dziecięca. Drugi etap nabywania kompetencji językowych przypada na okres przedszkolny. Dziecko jako członek grupy społecznej poznaje reguły rządzące językiem ojczystym. Kompetencje językowe rozwija podczas zabawy z rówieśnikami, podczas zajęć porannych, kontaktu z  literaturą. Ogromny wpływ na rozwój mowy ma język nauczyciela. Duże utrudnienia w komunikacji powodują zaburzenia w rozwoju mowy. Częste i rzadko występujące wady wymowy diagnozuje i pomaga pokonać logopeda.

  Dziecko dzięki rozumieniu mowy poznaje otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia  potrafi wyrazić swoje uczucia i pragnienia. Częste kontakty słowne dziecka z otoczeniem przyspieszają jego rozwój, doskonaląc wymowę, wzbogacając słownictwo, ucząc prawidłowego stosowania zasad gramatycznych. Zaniedbania środowiskowe lub brak prawidłowych wzorców mowy mogą spowodować opóźniony rozwój mowy lub zaburzenia mowy u dzieci. Rozwój mowy nie przebiega identycznie u wszystkich dzieci.

Wyodrębniamy cztery okresy rozwoju mowy dziecka:

Okres melodii 0-1 roku życia

Okres wyrazu 1-2 rok

Okres zdania 2-3 rok

Okres swoistej mowy dziecięcej

  W tym okresie dziecko potrafi już prowadzić swobodne rozmowy. Częstym zjawiskiem jest przestawianie głosek a nawet całych sylab , np. lomokotywa. Często buduje ono wyrazy na zasadzie łączenia dwóch w jeden  np. pomasłować- posmarować masłem. Powstają zupełnie nowe wyrazy tzw. neologizmy. U dzieci 4-5 letnich można dostrzec wzrost zainteresowania światem i niekończące się ciągi pytań o wszystko. W wymowie utrwalają się głoski syczące , a następnie szumiące i pojawia się „ r”. Włączanie nowych głosek do mowy jest dużym wydarzeniem w procesie jej kształtowania. Bywa , że dziecko używa ich w nadmiarze , np. kiedy opanuje głoskę „ż” mówi żupa. Nazywa się to superpoprawnością.

Pod koniec okresu swoistej mowy dziecięcej wszystkie głoski języka polskiego powinny zostać opanowane , a mowa dziecka winna być w pełni zrozumiała dla otoczenia. Do swoich zabaw i opowiadań dzieci wprowadzają bogaty świat fantazji. Rodzice mówią , że dziecko zaczyna kłamać a tymczasem jest to pewna prawidłowość, nazywana konfabulacją. Wynika to ze zderzenia dziecka z ogromnym, niezbadanym światem, w którym wszystko może się zdarzyć. Dzieci snują niezwykłe opowieści i modyfikują bajki. W okresie tym może pojawić się tzw. jąkanie fizjologiczne , które powinno samoistnie ustąpić przed rozpoczęciem nauki szkolnej.

Dzieci 6-letnie powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i poprawnie budować zdania z punktu widzenia logiki, gramatyki i składni. Ich mowę powinien cechować właściwy akcent , rytm i melodia.

Mowa dziecka 6 i 7- letniego jest istotnym wskaźnikiem różnicującym dzieci na dojrzałe i niedojrzałe do podjęcia nauki szkolnej.

Jak możemy stymulować dziecko w wieku przedszkolnym?

  1.Nasze  wypowiedzi powinny być poprawne językowo, unikajmy zdrobnień i mowy dziecięcej .Mówmy wyraźnie, bez pośpiechu. Budujmy krótkie zdania, używając prostych zwrotów. Modulujmy głos , aby zainteresować dziecko.

  2.Zwracamy uwagę na prawidłowe oddychanie. Bardzo poważny i szkodliwy wpływ na rozwój narządu żucia i całego ustroju wywiera często spotykane u dzieci oddychanie przez usta. Prawidłowe oddychanie przez nos wpływa  pozytywnie na ukształtowanie szczęk. Powietrze przechodzące przez nos ulega ogrzaniu i częściowo oczyszczeniu oraz nawilżeniu. Dziecko oddychając przez usta jest narażone na łatwe przeziębienie , gdyż powietrze zimne , nie oczyszczone przenika bezpośrednio do płuc. Podczas oddychania przez usta powietrze nie dociera do położonych głębiej pęcherzyków płucnych i krew jest słabo dotlenione. niedotlenione   jest blade, śpi niespokojnie , nie chce  się bawić , jest obojętne oraz ma złą przemianę materii. Patologiczne oddychanie przez usta powoduje powstawanie zaburzeń zgryzowych w postaci tyłozgryzów , zwężenia szczęki. Częściowa niedrożność jest spowodowana stanami zapalnymi błony śluzowej nosa, gardła, górnych dróg oddechowych , skrzywienia przegrody nosa, stanami zapalnymi i przerostem migdałków podniebiennych i migdałka gardłowego. Oddychanie patologiczne przez usta trwające ponad rok wpływa upośledzająco na rozwój klatki piersiowej , narządu krążenia i oddychania , narządu żucia i czaszki twarzowej.

3. Opowiadajmy i czytajmy bajki. Poszukujmy książeczek dydaktycznych zapoznających dziecko z różnymi tematami : warzywa, owoce, kolory, bogato ilustrowane opisy życia na wsi i w mieście. Nazywajmy przedmioty w nich zawarte, opisujmy sytuacje prostymi zdaniami. Warto tez  „ czytać wspólnie” 

z dzieckiem tzn. nauczycielka czyta tekst a dziecko nazywa przedmioty w nim zilustrowane.

4. Rysując, mówimy dziecku , co rysujemy : „ Teraz rysuję dom. Tu jest dach, …komin, …okna, …drzwi, itd.” Gdy coś opisujemy kolorem zawsze używamy konkretnego przedmiotu , dla którego ten kolor jest charakterystyczny.

5. Recytujmy proste wierszyki , rymowanki, wyliczanki, które są znakomitym ćwiczeniem językowym. Ponieważ rozwijają pamięć  słuchową, wzbogacają słownictwo i oswajają z melodią języka oraz pobudzają wyobraźnię dziecka.

6.Ćwiczymy z dzieckiem zagadki, rozwijają one mowę i myślenie dziecka.

7.Wykonujmy ćwiczenia usprawniające język i wargi, ćwiczenia te są treningiem narządów artykulacyjnych, ułatwiają  dziecku poprawne wypowiadanie trudniejszych głosek.

8.Bawmy się w zabawy oddechowe uczą dzieci właściwego gospodarowania oddechem ,wydłużają fazę wydechową ( mówimy na jednym wydechu ) i regulują pracę przepony oraz są  też gimnastyką języka  i warg.

9.Odpowiadamy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.

10.Zachęcamy dziecko do mówienia, nie zmuszamy, dostrzegamy każdy przejaw aktywności werbalnej nawet najmniejsze osiągnięcie nagradzamy pochwałą.

11.Dyskretnie poprawiamy błędy językowe dziecka, ale nie ośmieszamy go z ich powodu. Dokładamy wszelkich starań, aby rozmowa była dla dziecka przyjemnością.   

Przykłady ćwiczeń i zabaw ułatwiających mówienie.

1.Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

• liczenie zębów
• wypychanie językiem policzków
• oblizywanie językiem warg (wykorzystanie dżemu)
• parskanie
• ssanie górnej i dolnej wargi

2.Ćwiczenia oddechowe 

• wykonywanie wydechu dmuchając na skrawek papieru
• dmuchanie na piłeczki pingpongowe
• relaksacja pt. „Sprzedawca lodów”

3.Zabawy fonologiczne

• zabawy z rymem (wyszukiwanie wyrazów, które się ze sobą rymują)

kwiatek - bratek pogoda - jagoda

kot - płot mowa - sowa

• kończenie rymowanych zdań

Wlazł kotek na ... (płotek)

Abecadło z pieca ... (spadło)

Ryby pływają, ptaki ... (fruwają)

Wskocz do wody dla ... (ochłody) 

4. Ćwiczenia percepcji słuchowej

• rozpoznawanie instrumentów muzycznych
• nauczyciel głoskuje słowa, dzieci wypowiadają odgadnięte słowo

np.: p - a - j - a - c (pajac)

• co powstanie, gdy do:

os dodamy a kre dodamy t

wad dodamy a mikse dodamy r

traw dodamy a logoped dodamy a

lis dodamy t pierwszak dodamy i

• zabawa pt. „Co słychać na końcu słowa”

np.: pies, listonosz, helikopter

Zabawy i ćwiczenia morfologiczne

• układanie zdań o przedmiocie trzymanym w ręku
• zabawa w budowanie wyrazów np.: kras ...

5.Zabawy rozwijające wyobraźnię

• zabawa pt. „Wycieczka do lasu” - zadaniem dzieci jest aktywne uczestniczenie w sytuacji zaaranżowanej przez prowadzącego. Tą sytuacją jest wycieczka do lasu. Prowadzący opowiada o przeszkodach mijanych przez dzieci, aktywizuje dzieci do zamiany ról.

6.Ćwiczenia syntaktyczne i pragmatyczne

• budowanie zdań z podanymi wyrazami (karta pracy)
• nauczyciel wybiera dwoje dzieci, które otrzymują pacynki. Pacynki 

rozmawiają ze sobą, czasem także zwracają się do widzów.